ALKAPTONÜRİ

Homogentisat 1,2dioksijenaz enziminin doğuştan eksikliğine bağlı homogentisik asit’in (HGA) maleilasetoasetat’a dönüşememesi sonucu benzoquinon asetik asit (BQA), melanin- benzeri pigmentler birikimi ile seyreden bir hastalıktır.

Homogentisat 1,2 dioksijenaz enzimi geni 3q13.33 kromozunda bulunmaktadır. Hastalık otozomal resesif olarak anneden ve babadan geçer.

Otozomal resesif geçiş şeması:

Metabolik hastalıkların çoğu otozomal resesif (çekinik kalıtım) şeklinde genetik olarak anne ve babadan hastaya geçmektedir.

Gerekli olan enzimi insan DNA’sında iki adet sağlam allel’den sentez edilmektedir. Eğer bu iki allellerden birinde sorun varda kişi sağlam allel ile gerekli enzimi üretir hasta olmaz fakat hastalığı taşıyıcı olur.

Eğer iki allelde de sorun varda hastalık ortaya çıkar.  Bir çok metabolik hastalık gibi Alkaptonüri de taşıyıcı anne ve taşıyıcı babanın sorunlu allellerinin çocuklarında yan yana gelmesi ile oluşur. Taşıyıcı anne babanın çocuklarının hasta olma ihtimali %25 iken %50 ihtimalle çocukları yaşıyıcı olur ve % 25 sağlam çocuk sahibi olma ihtimalleri vardır. Akraba evlilikleri bu sorunlu allellerin yan yana gelme ihtimalini arttırmaktadır.

KLİNİK

Yenidoğan ve bebeklik döneminde bekleyen idrarın siyahlaşması veya bebek bezinde fark edilen siyah renkli idrar çok tipiktir.

İleri yaşlarda şakaklarda kulaklarda ve arkalarında burun üzerinde siyahlık ve göz beyazında siyahlaşma görülebilir.

Adölesan çağda ağırlık taşıyan eklemlerde; omurgada, kalça, diz eklemlerinde madde birikime bağlı eklem problemleri (artropati) ortaya çıkabilir. Eklem ağrısı, hareket kısıtlılığı 30 yaş civarında görülebilir.  20 yaş öncesi nadiren görülür. Kemik mineralizyonunda azlamaya bağlı (osteoporoz) olgularda kemik kırıkları, tendon kopmaları görülebilir. Bazı olgularda böbrek taşı ve tükrük bezi taşı oluşabilir. İşitme kaybı nadirde olsa ilerleyen dönemlerde görülebilir.

Madde birikiminin olduğu önemli bir yer ise kalptir. Buna bağlı kalp yetmezlikleri, kalp kapakçıklarında darlık ve kalp ritim bozuklukları ileri yaşlarda görülebilir.

TANI

Hastalarda idrar homogentisik asit seviyesi aşırı artmış olarak saptanır.

Genetik tahlil kesin tanı konulmasında önemlidir.

Kemik ve eklem bulguları için röntgen ve diğer görüntüleme yöntemleri kullanılabilir.

Klinik bulguların ağırlığının tespiti için çeşitli skorlama sistemleri kullanılmaktadır.

TEDAVİ

Kesin bir tedavisi bulunmamaktadır. Çeşitli tedavi yöntemleri ile homogentisik asit ve benzoquinon asetik asitin birikiminin önüne geçilebilir. Tedavi yöntemlerinin yan etkileri göz önüne alınması gerekmektedir.

Tedavi Seçenekleri:

Askorbik asit (C vitamini): 1000mg/gün 2 dozda Benzoquinon asetik asit oluşumunu antioksidan aktivite ile geriletir. Yüksek doz askorbik asit idrarda Benzoquinon asetik asit atılımını azaltır. Uzun dönem klinik etkinliği tam olarak bilinmemektedir.

Nitisinon tedavisi: Uzun dönem klinik etkinliği tam olarak bilinmemektedir. 4-hidroksi fenilpiruvat dioksijnaz enzimini inhibe ederek biriken maddelerin üretimini durdurarak etki gösterir. Kullanımı sırasında kanda tirozin seviyesi yükselebilir ve tirozinemi adı verilen başka bir metabolik hastalığın bulgularının görülmesine neden olabilir: cilt, göz, sinir sistemi ve karaciğer etkilenmesi açısından takip edilmelidir. Bu yüzden hastalara tirozin ve fenilalaninden kısıtlı diyet tedavileri verilmeli ve diyete uyum sağlanmalıdır. Takibinde plazma homogentisik asit ve tirozin düzeyi takip edilmeli. Tedavi dozu, tedavi başlama yaşı, tedavi yanıtlılığı ve tedavi yan etkileri hakkındaki bir çok soru hala cevap beklemektedir.

Düşük proteinli diyet: Tirozin amino asidinden kısıtlı diyet önerilebilmektedir. Böylece homogentisik asit ve benzoquinon asetik asitin üretimi ve dolayısı ile birikimi önlenebilir. Küçük çocuklarda proteinden kısıtlı diyet büyüme gelişmeyi olumsuz etkilemesi en önemli yan etkisidir.

Yaşam önerileri: Yarışmalı olmayan, eklem ve tendonları zorlamayan sporlar eklem tutulumları ve eklem hareket kısıtlılıklarının önüne geçebilir

Fizyoterapi: Etkilenmiş eklemlerde yaşam kalitesini arttırabilir.

Ağrı kontrolü: Eklem tutulumu olanlarda çeşitli ağrı kesici ilaç ve cerrahi tedaviler kullanılabilir.

Alkaptonüri hastalığı tanı, tedavi ve takibi için merkezimize başvurabilirsiniz. Merkez bilgilerimiz için tıklayınız.

Bu konu hakkında bize soru sorabilirisiniz.